Jak mówić pięknie: dwa zgrabne kroki!

Co jest źródłem pięknego mówienia? W dużej mierze czytanie pięknych książek. Stamtąd bierzemy mnóstwo słownictwa i zabiegów językowych, które potem mogą ubogacać nasz sposób mówienia czy pisania. Co jednak, gdy nie masz czasu na 5 lat studiów polonistycznych lub na codzienną lekturę klasyki literatury światowej?

Otóż warto wówczas przyswoić sobie kilka zasad stylistycznych, które pomogą mówić pięknie niezależnie od tego, jak wiele czytasz, choć z pewnością lektury są konieczne, żeby wzbogacać słownictwo i mówić jeszcze piękniej podczas wystąpień publicznych czy wszelkiego rodzaju konwersacji.

Proponuję podejście, w którym aby mówić piękniej, warto wiedzieć: czego unikać i ku czemu dążyć. Nazwałem sobie to dwoma krokami, aby ułatwić wyjasnienie całości.

Krok 1 Czego unikać? To część pierwsza.

Przede wszystkim unikaj powtórzeń. Jak? Stosuj:

• synonimy: Dziękuję za wczorajszy podarunek. Ten prezent to dlamnie coś więcej, niż myślisz.

• hiperonimy i hiponimy: Dom (hiperonim) to klucz do spokoju. Moje mieszkanie (hiponim) to właśnie taki kluczyk.

• peryfraza: mądry inaczej — powiemy o kimś niezbyt rozgarniętym.

• zaimki: Wieść niesie, że niedługo będą w pobliżu. Nie zweryfikował jej jednak nikt.

Krok 2 Ku czemu warto dążyć, aby wznieść nasz język na wyższy poziom

Stosuj tzw. tropy retoryczne. Czasem nieprecyzyjnie określa się je jako figury retoryczne.

Przedstawiam nie wszystkie, lecz wybrane:

1. Metafora — połączenie ze sobą różnych wyrazów po to, by powstało znaczenie inne niż to wynikające z definicji tych wyrazów

np. szkocki przyjaciel (o whisky); okno na świat (o telewizorze, radiu lub internecie).

2. Metonimia — zastąpienie wyrazu innym, który pozostaje z nim w związku, np. Przeczytałeś ostatniego Dukaja? (o książce).

3. Synekdocha — zastąpienie części całością lub całości częścią,

np. Przyjmij ten wyraz szacunku i docenienia (o prezencie). Tutaj całość („wyraz szacunku i docenienia”) oznacza część (prezent).

Polski nauczyciel powinien doskonale zarabiać. „Polski nauczyciel” odnosi się do wszystkich nauczycieli, więc jest częścią, która w zdaniu odnosi się do całości.

7. Hiperbola — wyolbrzymienie, np. Dzielił nas spory, wielki, przeogromny dystans duchowo-intelektualny.

8. Litota — pomniejszenie wymiaru danego zjawiska, rzeczy, zdarzenia, np. Ten człowiek nie należał do najmądrzejszych.

9. Oksymoron — zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach, np. życzliwa złośliwość.

10. Innowacje frazeologiczne — nowe frazeologizmy, np. niemal głuchy jak pień.

11. Zabawa utartymi zwrotami, np. Kto czyta, nie błądzi (oryg. Kto pyta, nie błądzi).

12. Porównanie, np. silny jak Herkules.

13. Eufemizm — użycie słowa lub wyrażenia łagodniejszego zamiast wyrazu lub zwrotu dosadnego czy nieprzyzwoitego, np. Gdybyśmy to zabrali, mogłoby to zostać źle odebrane (na kradzież).

15. Aliteracje — powtórzenie tej samej litery na początku, co wzmaga ekspresję, np. To było nagłe, nieoczekiwane, niezwykłe.

Czy jest coś jeszcze poza tropami w ramach dłuuugiego kroku numer swa? Tak. W pięknym mówieniu wspierają nas:

Figury retoryczne

Operujemy nimi na poziomie słów i zdań. I znów: oto kilka wybranych:

1. Epitet — wyraz określający rzeczownik, np. Mądry prelegent to rzadkość i takim właśnie okazem jest Pipciński.

2. Elipsa — opuszczenie wyrazów domyślnych w danym kontekście, np. Podkreślał wagę swoich słów, podkreślał wagę swoich czynów, a nade wszystko — wagę swoich myśli (pomijamy

„podkreślał”).

3. Anafora — powtórzenie tego samego wyrazu lub zwrotu na

początku zdania, np. Kochał kobiety, kochał pieniądze, kochał

hazard, tylko że bez wzajemności.

4. Epifora — powtórzenie tego samego wyrazu lub zwrotu na

końcu zdań, np. Szczęścia nie miał. Pracy nie miał. Większych zmartwień też nie miał.

1. Apostrofa — zwrot do słuchaczy, np. Szanowni zgromadzeni!.

2. Aitiologia — zadanie sobie pytania i odpowiedź na nie, dzięki czemu skupia się uwagę odbiorcy, np. Co z tego dla nas wynika? Ano wynika tyle, że…

3. Pytanie retoryczne, np. Czy nie jest tak, że każdy raz się smuci, a raz cieszy?

5. Permissio — oddanie inicjatywy, np. Wyjaśniłem, co mogłem. Decyzja należy do was.

8. Ironia, np. Wspaniała! — gdy odpowiadasz telefonicznie na pytanie o pogodę, gdy leje, a liczyłeś na słońce. W dużej mierze ironia sprowadza się do tego, że znaczenie użytego słowa lub wyrażenia (np. „wspaniała pogoda”) jest przeciwne temu, które sygnalizuje ono wprost. Innymi słowy, pogoda nie jest wspaniała, ale paskudna.

I to tyle tymczasem. Jak wszystko, tak i ładne mówienie wymaga praktyki, więc zachęcam do tego, by ćwiczyć. Jednym z lepszych sposobów jest własnoręczne pisanie, ale i nauka sztuki opowiadania, którą przecież można praktykować w wielu okolicznościach towarzyskich. Im większa świadomość językowa, tym lepsze i trafniejsze komunikaty.

No i niech nie umyka nam kluczowa dla mówienia sprawa: miejmy coś do powiedzenia, a dopiero potem szukajmy odpowiednich słów!

Poniżej zaś znajdziesz bibliografię na wypadek, gdybys uznał(a), że chcesz pogłębić wiedzę;-)

– Burska, K., Cieśla, B., 2021, Reguły językowe w praktyce. Wybór pytań i odpowiedzi z internetowej poradni językowej UŁ, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

– Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, 2013, red. K. Kłosińska, Warszawa.

– Hącia, A., 2019, Ucha, fochy, tarapaty. Czyli wszystko, co chcielibyście wiedzieć o polszczyźnie i o co nie baliście się zapytać, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

– Marcjanik M., 2007, Grzeczność w komunikacji językowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

– Wielki słownik poprawnej polszczyzny, 2022, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Zdunkiewicz-Jedynak, D., 2013,

– Wykłady ze stylistyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

O autorze

Przemysław Kutnyj

Certyfikowany trener biznesu, autor książek o retoryce i sztuce konwersacji, wydanych w renomowanych wydawnictwach. Mistrz Polski w wystąpieniach publicznych (TMI). Wieloletni członek nonprofitowej organizacji Toastmasters International. Prywatnie adept karate i sztuki fotografii.

Sprawdź moje usługi